De werelden van de planten en de paddenstoelen zijn innig verstrengeld. Uit recent onderzoek wordt het steeds duidelijker dat alles in de natuur veel meer samenhangt dan we lang dachten. De Duitse boswachter Peter Wohlleben kwam in zijn boek ‘Het verborgen leven van bomen’ tot de conclusie dat bomen via hun wortels en wortelharen met elkaar niet alleen voedingsstoffen en suikers uitwisselen, maar ook chemische signalen, bijvoorbeeld wanneer er gevaar dreigt door een aanval van insecten. Volwassen bomen leveren suikers aan hun eigen nazaten, die zelf nog te weinig zonlicht op kunnen vangen om via de fotosynthese de suikers aan te maken die nodig zijn voor hun groei. Maar, hoewel de wortels van een boom ver kunnen reiken, is dat vaak niet voldoende om gedurende hun hele leven zichzelf te voorzien van de benodigde voedingsstoffen uit de bodem. Ze kunnen zich immers niet verplaatsen als de omstandigheden minder gunstig worden. Al zo’n 420 miljoen jaar geleden, toen de eerste planten zich vanuit de zee op het land vestigden, gingen ze daarom een samenwerking aan met schimmels.
Onzichtbare draden
Schimmels bestaan uit een netwerk van voor het oog onzichtbare draden, de zwamdraden of hyfen, dat grotendeels in de bodem verborgen ligt. Eén kubieke centimeter bosgrond kan honderden meters tot enkele kilometers aan schimmeldraden bevatten. Door met schimmels samen te werken komt er voor bomen en planten een enorm netwerk ter beschikking, dat veel verder reikt dan hun eigen wortelstelsel.
Symbiose
Schimmels zijn opruimers in de natuur. Ze zijn in staat om dode organismen af te breken en om te zetten naar hun oorspronkelijke elementen, waardoor die weer ter beschikking komen van de natuur. Planten daarentegen kunnen via fotosynthese zonlicht omzetten in suikers, iets waartoe schimmels niet in staat zijn omdat ze geen bladgroen bezitten. Door een relatie aan te gaan met elkaar, kunnen schimmels water, koolstof, stikstof en andere voedingsstoffen en mineralen leveren aan planten. Via het schimmelnetwerk kan de opnamecapaciteit van water met zo’n 700% toenemen. In ruil daarvoor leveren de planten suikers en vitamines terug aan de schimmels. Beiden hebben dus voordeel van deze uitwisseling. Bijna alle planten op de wereld (men schat zo’n 95%) leven in hun natuurlijke omgeving in een relatie met schimmels.
Wood Wide Web
Dit enorme, ondergrondse netwerk van schimmeldraden dat plantenwortels met elkaar verbindt, wordt aangeduid als het Wood Wide Web, niet in de laatste plaats vanwege de capaciteit om signalen uit te wisselen. Er wordt steeds meer onderzoek naar gedaan en dat leidt tot meer inzichten over de relatie tussen planten en schimmels. Het belang van een gezonde bodem, waarin volop leven is van allerlei organismen, is bekend, en de rol daarin van de schimmeldraden, het mycelium, wordt steeds evidenter. Het schimmelnetwerk neemt een essentiële plaats in in het ecosysteem in relatie tot planten. Planten kunnen ook groeien zonder symbiose met schimmels, mits er voldoende voedsel aanwezig is of wordt toegediend van buitenaf, bijvoorbeeld door de mens in de vorm van (kunst-) mest. Biologische boeren bevestigen echter dat hun planten, die op een natuurlijke bodem groeien, robuuster zijn en een betere afweer hebben dan die op een akker staan die gevoed wordt met kunstmest. Voor veel plantensoorten zijn schimmels eigenlijk onmisbaar voor een gezonde ontwikkeling. Daarom zal een boom die met afgeknipte worteltoppen wordt geplant langs een straat met een verdichte bodem, die ook nog eens vol kabels en buizen ligt, geen lang en gezond leven beschoren zijn. Hij kan immers niet de benodigde wortels aanmaken en mist bovendien de aanvoer van voedingsstoffen via het schimmelnetwerk, niet van de schimmels zelf, en ook niet van sterke soortgenoten of van een moederboom. Ook het uitplanten van bomen (wederom met afgeknipte worteltopjes) bij het aanleggen van zogenaamd ‘robuuste’ bossen, zoals tegenwoordig de trend is, zal hoogstwaarschijnlijk niet leiden tot een mooi natuurlijk bos, zolang het schimmelnetwerk niet terug op orde is en bomen weer met de schimmels en met elkaar én hun nazaten verbonden zijn, en stoffen en signalen kunnen uitwisselen.
Paddenstoelen
Veel van de paddenstoelen die wij in de bossen en bermen tegenkomen, leven ook in zo’n uitwisselingsrelatie met levende bomen en maken dus deel uit van dit Wood Wide Web. Sommige soorten zijn ‘monogaam’ en beperken hun uitwisseling tot slechts één soort, (de Kaneelkleurige melkzwam doet het alleen met de Zomereik), anderen hebben relaties met enkele, of met meerdere soorten (het Gewoon eekhoorntjesbrood kunnen we bij meerdere loofbomen en soms ook naaldbomen aantreffen). Hun hyfen groeien om of soms ook in de wortelharen van hun partnerboom. Dit noemt men mycorrhiza-paddenstoelen, van het Griekse Mukès (zwam) en rhiza (wortel). Zwammen die bomen doden (parasieten) of die alleen leven van dood materiaal (saprofyten) hebben echter ook een essentiële rol in de natuur en in het schimmelnetwerk. Ze ruimen immers zwakke en dode bomen op, helpen mee ze af te breken tot hun elementen, en leveren daarmee de voedingstoffen en mineralen terug aan de natuur, zodat die weer via o.a. het schimmelnetwerk getransporteerd kunnen worden naar daar, waar ze nodig zijn.
Dus als je tijdens je wandeling een paddenstoel tegenkomt, denk dan eens aan die miljoenen kilometers aan schimmeldraden van het Wood Wide Web, dat zich onder je voeten in de bodem uitstrekt als een communicatie- en uitwisselingsnetwerk tussen organismen onderling en met andere soorten.
Meer info
Voor wie er meer over wil lezen is het genoemde boek van Peter Wohlleben, ‘Het verborgen leven van bomen’ een aanrader. Het boek is ook verfilmd en te zien in de bioscoop. Een ander interessant boek over dit onder werp is dat van Merlin Sheldrake met de titel ‘Verweven leven: de verborgen wereld van schimmels’. Op Netflix is de film ‘Fantastic fungi’ te bekijken, een Amerikaanse film-documentaire over toepassingen van het schimmeldradennetwerk voor de mens. En als je googelt op ‘Wood Wide Web’ of ‘mycorrhiza-schimmel’ vindt je er ook allerlei filmpjes en interessante artikelen over.